برای گزارش دادن پایگاه اندیشه و فرهنگ مبلغاندر معماری عصر قاجار، نمای خانه ها یکی از مهم ترین ،مت های ورودی بوده و خانه ها دارای نماهای مجللی بوده که انواع کتیبه ها در آن قرار داده شده است.
الهمشهری نوشت: در آغاز دوران پهلوی، با تأکید فراوان بر سبک باست،، نمای خانه ها بیشتر به نمادهای ایران باستان اختصاص داشت. پس از ورود اسلام طاق ها و کتیبه ها تحت تأثیر معماری خاص دوران اسلامی قرار گرفت و از آیات قرآن و جملات نبوی و احادیث استفاده شد و این امر در دوران صفویه و قاجار شدت گرفت. اما کم کم در دوران پهلوی دوم با گسترش معماری غربی، تزئینات نما ساده شد و کتیبه ها به تدریج از ورودی خانه ها حذف شد.
در گزارش زیر با همکاری کارشناسان و پژوهشگران تهران نگاهی می اندازیم به برخی از خانه های قدیمی تهران که علاوه بر کارکرد فرهنگی، هویت اجتماعی و اقتصادی ،نان خانه را نیز به نمایش می گذاشتند.
داریوش شهبازی، تهران بگو، درباره معماری خاص تزیینات نمای خانه در تهران می گوید: «در تهران قدیم بر اساس عقاید و اعتقادات صاحبان خانه سه نوع تزئین داشتیم: یک دسته از تزئینات مربوط به دوران ایران باستان بود. دوره های معماری که در تهران وجود داشته است، معماری های باست،، بیشتر در داخل دیوار صفویه و نواحی منار و عودلاجان، مربوط به تزیینات اروپایی بوده است خانه ها دسته سوم و بزرگ ترین بخش معماری تهران مربوط به جامعه مسلمانان، به ویژه شیعیان بود که از نام ها، ادعیه و آیاتی از قرآن کریم استفاده می ،د. رحیم ترین» و غیره اساساً قدمت سردارها و معماری آنها به دور، می رسد که به معماری درونگرا معروف است. تکنیک ها و فقط قوس ها توجه بیننده را به خود جلب ،د. و کتیبه ها این نوع کتیبه مانند نقاشی ذهن سازنده و صاحب خانه بود که اغلب با آجر و سنگفرش و نام خدا یا ائمه تزیین می شد.
محقق علی رضا اصغری درباره آیات و روایات منتخب صاحبان خانه می گوید: «حدود 150 آیه و حدیث وجود دارد که به صورت کتیبه در نمای خانه های تهران با دقت، ظرافت و زیبایی به چشم می خورد در بالای ا،ر خانه ها آیه شریفه «حتی اگر نزدیک باشد» دیده می شود یکی از پرکاربردترین آیات قرآنی در زندگی مردم به شمار می رود آیه چشم زخم
عسگری در ادامه توضیح می دهد که برخی از آیات و حوادث را حرز به م،ای حفاظ جان و مال می دانستند که از جلوی خانه تا پنجره های اتاق ها به زیبایی نوشته می شد تا از اهل خانه محافظت شود. خانه از فاجعه.
وی ادامه می دهد: یکی دیگر از آیه شریفه «هذا فضل الله» از سوره نمل است که نوشتن این جمله قرآنی بر بالای درب منازل بیانگر این است که ،نان آن همواره به خاطر نعمت هایی که خداوند به آن ها عطا کرده است، یاد می کنند. بر آنان است و هر چه دارند از فضل و رحمت خداست و نه بر اثر شایستگی و تلاش آنان، دلیل افزایش نعمت برای آنان است.
پژوهشگر پارسجعفری افشار درباره کتیبه هایی که در آن از احادیث و آیات معروف استفاده شده است، توضیح می دهد: «حدیث امام صادق (علیه السلام) به این م،است که خداوند زیباست و زیبایی را دوست دارد کتیبه های روی نماهای خانه های تهران این است که علاوه بر زیبایی باطن خداوند، زیبایی ظاهری را نیز به مردم می دهد و می خواهد نعمت هایی که به مردم داده است، عمومی شود.
از دیگر آیات و روایاتی که در تهران قدیم بر نمای منازل نصب شده است می توان به موارد زیر اشاره کرد:
اما اوتی از اندی آگاه است
آنچه دارم حاصل دانش من است. (سوره س)
ما دریچه ای روشن برای شما باز کرده ایم
ما به شما پیروزی آشکاری دادیم (سوره فتح).
من کاظم قیزا هستم، خدا مرا لبریز از ایمان کند
و هر خشم فروخورده ای او را سرشار از ایمان می کند. (حدیث نبوی)
قوی ترین مردم، من قوی هستم، با من عصب، هستم
قوی ترین افراد ،، هستند که با صبر بر خشم خود غلبه کنند. (امام علی علیه السلام)